Επιστημονική – Λατινική ονομασία / Είδος: Lens culinaris
Γένος: Lens
Οικογένεια: Fabaceae
Συχνές ονομασίες: lentil / Φακός ο μαγειρικός, φακή.
Ποώδες, ετήσιο φυτό που καλλιεργείται για τον εδώδιμο σπόρο του, τις φακές. Οι σπόροι ποικίλλουν σε χρώμα και μέγεθος ανάλογα με την ποικιλία. Το φυτό αποτελείται από λεπτούς, αδύναμους βλαστούς με σύνθετα, πτερωτά φύλλα και δεν ξεπερνάει σε ύψος τα 75εκ. Ανθοφορεί κατά τη διάρκεια της άνοιξης με μικροσκοπικά λευκά έως ροζ-μωβ ανοιχτό, άνθη μήκους έως 8 χιλιοστά. Τα άνθη συναντώνται μασχαλιαία, συνήθως μεμονωμένα ή σε ομάδες 2–3 ανθέων. Τα άνθη, στη συνέχεια, δίνουν τη θέση τους στους καρπούς, οι οποίοι είναι λείοι, μικροί, πεπλατυσμένοι λοβοί που περιέχουν έναν έως τρεις σπόρους φακής.
Οι φακές αποτελούν ένα όσπριο με υψηλή θρεπτική και διατροφική αξία. Αποτελούν πλούσια πηγή σύνθετων υδατανθράκων βραδείας απορρόφησης, φυτικών πρωτεϊνών πλούσιοων σε αμινοξέα, φυτικών ινών, βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων. Σύμφωνα με μελέτες, οι φακές βοηθούν στην καλή λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος, στην αυξημένη αίσθηση κορεσμού και συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιοπαθειών και με την πρόληψη διαφόρων ειδών καρκίνου, κυρίως του παχέως εντέρου και γενικότερα γαστρεντερικών διαταραχών.
Το φυτό ήταν γνωστό από την αρχαιότητα κι αποτελεί ένα από τα πρώτα φυτά που καλλιέργησε ο άνθρωπος με σκοπό τη τροφή. Σπόροι φακής έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικούς χώρους στην Μέση Ανατολή (Συρία, Ιεριχώ της Παλαιστίνης) αλλά και στην Αίγυπτο που χρονολογούνται περίπου στο 10.000π.Χ. Αναφέρεται σε πολλά ιστορικά κείμενα. Συγκεκριμένα στη “Γένεση”, ο Ησαύ παρεχώρησε στον Ιακώβ τα πρωτοτόκια δικαιώματά του αντί «πινάκιου φακής», γεγονός που υποδηλώνει την αξία της την εποχή εκείνη. Στην αρχαία Ελλάδα αναφέρεται από τους Σόλωνα, Αριστοφάνη, Διοσκουρίδη κι άλλους ως «φακός», «φακή» και «φακέα». Πολύ αργότερα, κατά το 18ο αιώνα, στη Γαλλία, αποτέλεσαν το αγαπημένο πιάτο της συζύγου του βασιλιά Λουδοβίκου XV, Μαρίας. Η φήμη του πιάτου διαδώθηκε ως «οι φακές της βασίλισσας». Στη συνέχεια, τον επόμενο αιώνα, με την ανάπτυξη της επιστήμης και λόγω της υψηλής διατροφικής τους αξίας,οι φακές αποκαλούνταν ως «κρέας του φτωχού».
Το φυτό είναι εύκολο στην καλλιέργεια του, προτιμάει τις ανατολικες και νότιες θέσεις φύτευσης σε εδάφη με πάρα πολύ καλή αποστράγγιση.
Στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στο οροπέδιο της Εγκλουβής (Λευκάδα) καλλιεργείται μία σπάνια ποικιλία φακής. Οι σπόροι της έχουν σπάνιο γενετικό υλικό και δείγμα τους φυλάσσεται στον ΟΗΕ και στο Διεθνές Κέντρο Έρευνας για Ξηρές Περιοχές (ICARPEA). Περιλαμβάνεται στον κατάλογο του FAO – Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών κι οι κάτοικοι της Εγκλουβής θεωρούνται οι επιτόπου διατηρητές των ντόπιων ποικιλιών, που δυστυχώς εξαφανίζονται.