Επιστημονική – Λατινική ονομασία / Είδος: Sorbus domestica
Γένος: Sorbus
Οικογένεια: Rosaceae
Συχνές ονομασίες: Service tree, sorb tree, rowan / Σόρβος, σουρβιά, σορβιά, αγριοκυδωνιά, μακεδονική μουσμουλιά, σούρβο, σκαρούσα, σκαρουχιά, αβγαριά ή αυγαριά, σουρπιά, ούβα, τροκκιά, αγριομηλιά.
Φυλλοβόλο δέντρο με σύνθετα, φτερωτά, λογχοειδή, οδοντωτά με τριχωτή την κάτω επιφάνεια.φύλλα και λεία, γκριζωπά κλαδιά. Ανθοφορεί με ταξιανθίες (κόρυμβους) από μικρά, λευκά άνθη που δίνουν τη θέση τους σε πρασινοκίτρινους, εδώδιμους, σαρκώδεις καρπούς με στιφή γεύση. Οι καρποί κοκκινίζουν μόνο στα σημεία που τα βλέπει ο ήλιος και παρομοιάζονται με μικρά μήλα. Η συγκομιδή γίνεται όσο ακόμα είναι άγουροι οι καρποί κι αφήνονται να ωριμάσουν για να καταναλωθούν κι η γεύση τους γλυκαίνει.
Το φυτό ήταν γνωστό από την αρχαιότητα κι αναφέρεται ως «όαν» από τον πατέρα της βοτανικής, Θεόφραστο. Το δέντρο αποκαλούνταν, επίσης, όη, οία, οίη, ούα κι οι καρποί τους όα, ούα, ούβα κι ύστερα έγιναν σούρβα, σούρουβα κι ούγαρα.Τα φρούτα κόβονταν στην μέση στεγνώνονταν και καταναλώνονταν καθόλη τη διάρκεια του έτους, σα σταφίδες. Ο Διοσκουρίδης αναφέρεται στις ιδιότητες σε παθήσεις του στομάχου, κι ο Γαληνός αναφέρει ότι πρέπει να τρώμε σούρβα, γιατί είναι περισσότερο φάρμακο πάρα τροφή.
Αυτό το άγνωστο σήμερα δέντρο αποτέλεσε το ισχυρότερο ελιξήριο νεότητας. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από την παραδοσιακή φαρμακευτική. Αφέψημα από τα άνθη του θεωρούνταν ως αποτοξινωτικό, διουρητικό κι αντιβηχικό φάρμακο αλλά κι ο καρπός του θεωρούνταν ότι αυξάνει την όρεξη και δίνονταν σε περιπτώσεις αναιμίας. Επίπλεον, έγχυμα χρησιμοποιούνταν για γαργάρες κατά του ερεθισμένου λαιμού, καθώς και για πλύσεις σε περιπτώσεις αιμορροΐδων και κολπίτιδων. Σύγχρονες μελέτες αποδίδουν στο φυτό ισχυρή αντιοξειδωτική κι αντιδιαβητική δράση. Οι καρποί του φυτού είναι πλούσιοι σε σορβιτόλη, η οποία πέραν της αντιδιαρροϊκής της δράσης, είναι αποτελεσματική και στην απόπτωση, στη διαδικασία δηλαδή της ανανέωσης του ανθρώπινου οργανισμού μέσω της αποβολής των ελαττωματικών κυτταρικών σειρών. Για το λόγο αυτό οι καρποί του σόρβου θεωρούνται ελιξήριο νεότητας και μακροζωίας.
Στο ξύλο του φυτού απέδιδαν μεταφυσικές ιδιότητες, καθώς έδιωχνε τις κακές δυνάμεις και χρησιμοποιούνταν κι ως φυλαχτό – σύμβολο καλοτυχίας αλλά για την πρόγνωση του μέλλοντος, όπως αναφέρεται και σε διήγημα του Γ. Βιζυηνού. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, μάλιστα, στη Βόρεια Ελλάδα λέγονταν σούρβα. Το φυτό αναφέρεται και στην ελληνική μυθολογία, σύμωνα με την οποία, ο μάντης Τειρεσίας όφειλε τις μαντικές ικανότητες του στο ραβδί από ξύλο του συγκεκριμένου δέντρου, που κρατούσε κι αποτελούσε δώρο της θεάς Αθηνάς. Μελετητές αναφέρουν ότι ίσως οι καρποί του να είναι τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων που δώρισε η Γαία στο γάμο του Δία με την Ήρα, κι αποτελούν σύμβολο αθανασίας, όπως και τα σούρβα. Πολλοί και διάφοροι είναι οι μύθοι της ελληνικής μυθολογίας που συνδέονται με το φυτό αυτό, όπως η λατρεία του φωτός της κόρης του Υπερίονος κι αδελφής του Ήλιου και της Σελήνης, Ηούς, θεάς της αυγής, αλλά και με την Ήρα, την Ήβη, το Γανυμήδη και τον αετό του Δία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και στη βόρεια Ευρώπη απέδιδαν στο φυτό μεταφυσικές ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα, οι Κέλτες φύτευαν το εν λόγω φυτό στις αυλές των σπιτιών τους για να αποτρέπουν τα κακά πνεύματα να εισέρχονται σε αυτό. Το ξύλο του δέντρου, λόγω της μεγάλης σκληρότητας του, χρησιμοποιήθηκε και για την κατασκευή τροχών, μύλων, πλοίων κ.ά..
Γύρω από το φυτό υπάρχει τεράστιο πλήθος λαογραφικών παραδόσεων κι αναφορών, που χάνονται, όπως χάνεται και το φυτό. Το γεγονός αυτό δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια αλλά λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης κι άγνοιας. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η περιοχή της Αβγαριάς, στην Ιστιαία Ευβοίας, που οφείλει το όνομα της στο εν λόγω δέντρο κι όμως με δυσκολία θα βρει σήμερα κάποιος το συγκεκριμένο φυτό να φύεται στην περιοχή.
Το δέντρο, σήμερα, βρίσκεται υπό εξαφάνιση κι αποτελεί προστατευόμενο, ευρωπαϊκά, είδος.